|
|||
|
مقاله |
|||
|
کدام یک به سود روحانیت بود: مشروطه یا مشروع؟ الاهه بقراط
• بحث مشروطه همواره در مردادماه داغ می شود و در رویارویی با واقعیت، در سرمای بهمن انقلاب اسلامی یخ می زند. نمی توان هم مدافع انقلاب اسلامی بود و هم دم از مشروطه و دستاوردهای آن زد. نمی توان پدیده ای را ستود، و یا یک رویداد تاریخی را تأیید کرد لیکن همزمان مدافع آنچه بود که آن پدیده را دچار گسست و ادامه آن رویداد را مسدود کرده است. نمی توان شعار تجدد و آزادی انقلاب مشروطه را با هزار ترفند به انقلابی چسباند که گذشت زمان ثابت کرد ارتجاعی، واپسگرا و بر ضد تجدد و آزادی بود. مهار کردن و مشروط کردن قدرت هم یک راه بیشتر ندارد: دمکراسی بدون هرگونه پیشوند و پسوند! ***** پاسخ به این پرسش بستگی به این دارد که در کجای تاریخ معاصر ایستاده و کدام زمان را از سر گذرانده باشیم. در نگاه نخست چه بسا چنین به نظر رسد که قطعا یک حکومت مبتنی بر شرع به سود روحانیت است. لیکن دست کم تجربه ایرانی نشان می دهد الزاما چنین نیست. در عین حال بستگی به این دارد که «روحانیت» چگونه تعریف شود، آن هم در شرایطی که این «روحانیت» مانند دیگر لایه های اجتماعی، همگون و ظاهرا دارای منافع مشترک نیست. به عبارت دقیق تر و روشن تر، منافع روحانیت، از جمله و چه بسا «به ویژه» در اسلام، ملغمه ای است از منافع مادی و معنوی، آن جهانی و این جهانی، و به جز برای شمار معدودی از روحانیان که به دلیل اعتقادات روحانی و وجود رگه هایی از تفکر عرفانی معمولا از قدرت فاصله می گیرند، برای بقیه «روحانیان» منافع مادی و دنیوی بر هر اعتقادی می چربد. یک قرن پیش، زمانی که مشروعه مجبور شد میدان را در برابر مشروطه خواهان خالی کند، چنین به نظر می رسید که «روحانیت» شکست خورده است. این در حالیست که در همان زمان روحانیانی در صدر انقلاب مشروطه، از آن دفاع می کردند. پس «روحانیت» را چگونه می شد یا می بایست تعریف کرد؟ کدام «روحانی» نماینده روحانیت و نماینده «کدام» روحانیت بود؟ چگونه در یک دین که ظاهرا اصولش می باید فصل مشترک همه روحانیانش باشد، دو یا چند «روحانیت» با منافع متفاوت و حتی متضاد وجود دارد؟ اسلام این روحانیان که چه در مشروطه صد سال پیش و چه در مشروعه کنونی، ظاهرا در دو جبهه مخالف یکدیگر قرار گرفته اند، چه تفاوت ها و چه نقاط اشتراکی با یکدیگر دارد؟ اساسا دین و اسلام چه نقشی در دفاع از منافع مادی و معنوی این «روحانیت» بازی می کند؟ کدام یک توانستند بیشتر به «دین» خویش و محبوبیت و بقای آن خدمت کنند؟ شیخ فضل الله نوری یا آیت الله نائینی در انقلاب مشروطه؟ آیت الله خمینی یا آیت الله منتظری در انقلاب اسلامی؟
بر سر مشروعه بود نه مشروطه! اینک که یک قرن از انقلاب مشروطه و سی سال از انقلاب اسلامی گذشته است، چه بسا به تجربه باید به این نتیجه رسید که اتفاقا سود «روحانیت» نه در مشروعه بلکه با مشروطه بیشتر محفوظ و پایدار می بود. لیکن در این نتیجه گیری نیز پرسش «کدام روحانیت؟» بر جای می ماند. انچه مسلم است این که انقلاب اسلامی بر خلاف آنچه برخی هم پیش از این در سالگردهای مشروطه و هم این روزها همزمان با صد و چهارمین سالگرد انقلاب مشروطه مطرح می کنند، از جمله رهبران «راه سبز امید»، ادامه مشروطه نبود بلکه پیروزی مشروعه بر مشروطه بود. تعریف انقلاب اسلامی به مثابه ادامه انقلاب مشروطه و چسباندن آیت الله خمینی رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی به انقلابی که در پی کسب تجدد و تحقق آزادی بود، چیزی جز تحریف واقعیت و تاریخ نیست. انقلاب اسلامی پیروزی مشروعه بر مشروطه و گسست تداوم انقلاب مشروطه بود. بسیاری از اهداف انقلاب مشروطه، با همه کم و کسری هایی که سلسله پهلوی به ویژه در زمینه سیاسی داشت، تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران به دست آمده بود. تجدد و آزادی به مثابه دو شعار اصلی انقلاب مشروطه، با وجود مقاومت شدید روحانیان مرتجع که مورد پشتیبانی یک جامعه به شدت سنتی نیز قرار داشتند، راه خود را به گونه ای باز کرد که حکومت دینی برآمده از انقلاب اسلامی با تلاش های همه جانبه ای که در طول سه دهه به کار برد، نتوانست دستاوردهای انکارناپذیر آن را از میان بردارد. سایه سی سال حکومت بی امان مشروعه خواهان که با قلع و قمع خشن و خونین همه مخالفان هنوز و همچنان ادامه دارد، تا به امروز نیز در برابر قامت والای دستاوردهای حقوقی و اجتماعی آن دوران، به شدت تکیده و فرسوده به نظر می رسد تا جایی که بخش بزرگی از منابع مالی و تدارکاتی حکومت برای کنترل جامعه به کار می رود تا نسل های جدید را از راه مشروطه که پیش از این پدران و مادران آنان پیموده بودند، به سوی بیراهه سنگلاخ و ناکجاآباد مشروعه هدایت کند. در یک نکته دیگر نیز باید تأمل کرد: امروز وارثان حکومت مشروعه انقلاب اسلامی بر خلاف آنچه برخی از روحانیان کلیدی جمهوری اسلامی می گویند، در پی حذف «روحانیت» نیستند. بلکه آنها آن بخشی از روحانیت را به پشتیبانی خود برگزیده اند که در انقلاب مشروطه به دار کشیده شد. این تفکر شیخ فضل الله نوری، روحانی مورد احترام و مرشد آیت الله خمینی رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی است که از حکومت و دولت کنونی و بازوهای نظامی آن دفاع می کند. این بدین معنی نیست که روحانیانی که امروز به تلاش برای دور نگه داشتن خود از هسته مرکزی قدرت اعتراض می کنند، به جبهه مشروطه تعلق دارند. بلکه دقیقا به این معنی است که بر سفره غنائم و یغمای انقلاب اسلامی برای همه وارثان، از نسل قدیم و جدید، از روحانی و غیرروحانی، از سپاه و غیرسپاهی، به اندازه کافی جا نیست. عده ای سی سال خورده و برده اند. اینک دیگرانی آمده و «حق» خود را طلب می کنند. جنگ بر سر آزادی و آزادی خواهی نیست. حتی بر سر انقلاب اسلامی و جمهوری اش هم نیست. بر سر این سفره است. سفره ای که هر کسی زورش بچربد، جای بیشتری را در آن اشغال می کند. پس سهم مردم چه می شود؟
بر سر سهم است نه آزادی! سهم مردم البته مورد منازعه است. این را آن بخشی از روحانیت که هشیارتر است، می بیند و می شناسد. به تجربه می داند باید سهمی نیز به مردم داد تا خود بتواند همچنان ببرد. سخنانی که به ویژه از سوی رفسنجانی و دار و دسته اش درباره «وحدت» و غلبه بر «اختلافات» گفته می شود، درست بر همین نکته متمرکز است: اگر به توافق نرسند، سفره یغما از دست همگی شان به در خواهد رفت. آن کسانی از روحانی و غیرروحانی که می گویند عده ای در پی حذف روحانیت در قدرت هستند در مورد حضور فعال آن روحانیانی که عملا به جلوی صحنه رانده شده اند، سکوت می کنند و توضیح نمی دهند اگر «توطئه» حذف روحانیت در کار است، پس این روحانیان کیست اند؟ در عین حال، این «معترضان» با اعتراض به حذف «روحانیت» از قدرت، تمایل انکارناپذیر و عقیده خود را بر ادامه دخالت روحانیت در قدرت سیاسی ابراز می کنند، منتها «روحانیت» خودشان! به این نکته باید آن کسانی توجه کنند که معمولا در «پشتیبانی» هایشان سر از پا نمی شناسند و از یاد می برند که واقعا و در عمل از چه چیز دارند «پشتیبانی» می کنند. بگذریم از این که در یک حکومت دینی که منادی و مجری نظام ولایت مطلقه فقیه است و «مقام معظم رهبری» با اختیارات گسترده، حرف آخر را می زند، چگونه می توان از «توطئه» حذف روحانیت سخن گفت؟! جنگ، جنگ قدرت و سهم از خوان گسترده یغماست. اینکه این جنگ در عمل می تواند در خدمت جنبش آزادی خواهی ایرانیان قرار گیرد، خارج از اراده طرفین درگیر است. اینکه این جنبش آنها را به کدام سوی می کشاند نیز تا بخش زیادی خارج از اراده آنهاست. همه طرفین درگیر سرانجام در روند مبارزه اجتماعی به نقطه تعیین تکلیف با خود، با حکومت و با مردم می رسند. جنبش آزادی خواهی که جنبش سبز یکی از نمادهای آن است، باید این قدرت را بیابد که بیشترین عناصر طرفین درگیر را به خود جلب نماید. وگرنه طرفین درگیر مشروعه با همه اختلافات و تضاد منافعی که دارند، مدافع انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی، و ملتزم به قانون اساسی و دستگاه ولایت فقیه هستند. حساب اینان با آن روحانیتی که از ابتدا راه خود را از رژیم جدا کرد و یا در طول زمان از آن فاصله گرفت و به قدرت پشت کرد، با طرفین درگیر کنونی جداست. نمی توان هم مدافع انقلاب اسلامی بود و هم دم از مشروطه و دستاوردهای آن زد. نمی توان پدیده ای را ستود، و یا یک رویداد تاریخی را تأیید کرد لیکن همزمان مدافع آنچه بود که آن پدیده را دچار گسست و ادامه آن رویداد را مسدود کرده است. نمی توان شعار تجدد و آزادی انقلاب مشروطه را با هزار ترفند به انقلابی چسباند که اگر در زمان وقوع اش هنوز معلوم نبود، لیکن امروز پس از سی و یک سال باید روشن شده باشد که انقلابی ارتجاعی، واپسگرا و بر ضد تجدد و آزادی بود. بحث مشروطه همواره در مردادماه داغ می شود و در رویارویی با واقعیت، در سرمای بهمن انقلاب اسلامی یخ می زند. من در اوت 2003 در مقاله «پروژه مشروطه سازی» به تلاشی که از سوی «اصلاح طلبان» برای تحریف تاریخ صورت می گیرد تا تئوری های آنها درست از آب در بیاید، پرداختم. هر چه زمان بیشتر گذشت، بی پایه بودن تئوری هایی که تلاش می کردند رژیم را با بزک «آزادی» و «تجدد» پایدار نگهدارند، بیش از پیش روشن شد. امروز نیز پس از شکست قطعی «پروژه اصلاحات»، به سود رهبران «راه سبز امید» است که به تحریف تاریخ نپردازند و راه خویش را در سنگلاخ جمهوری اسلامی دشوارتر از این که هست نکنند. و به سود «راه سبز امید» است اگر رهبرانش، علامت «به سوی مشروطه» را بر بیراهه مشروعه نصب نکنند و بار دیگر مخاطبان خود را معطل یک «پروژه » ذهنی و غیرعملی نکنند. محدود کردن و مشروط کردن قدرت یک راه بیشتر ندارد: دمکراسی! دمکراسی بدون هرگونه انحصارطلبی که در آن همه احزاب و گروه های مدعی مشارکت در قدرت سیاسی، وفاداری خود را به قانون اساسی متکی بر اصول حقوق بشر آن اعلام کرده باشند. دمکراسی بدون هرگونه پیشوند و پسوندی که در آن دین و دولت از هم جدا باشند و هیچ روحانی مطلقا امکان دخالت دادن دین و ایمان خود را در قدرت سیاسی نداشته باشد، حتی اگر در یک مسئولیت سیاسی قرار گرفته باشد. این است که امروز کمتر کسی است که پس از سی و یک سال حکومت مشروعه در ایران به این نتیجه نرسیده باشد که اتفاقا مشروطه بیشتر به سود روحانیت بود تا مشروعه ای که روحانیان را هم برای مال این دنیا و هم برای مواهب آن دنیا به جان هم انداخته و از همان آغاز جمهوری اسلامی دستشان را به خون یکدیگر آلوده است. ---------------------------------------------------- مقاله «پروژه مشروطه سازی»: http://www.alefbe.com/articleMashrutehsazi.htm 05 اوت 2010
|
|||
|
| © 2010 | | alefbe - journalist | | berlin | | germany | |
